به تازگی پروژه‌ای با نام بم چین (Bemchain) در دنیای ارزهای دیجیتال مطرح شده که وعده «سود تضمینی» و پولدار شدن آسان را می‌دهد. وب‌سایت رسمی این پروژه ادعا می‌کند بستری برای خرید توکن‌های واقعی با استفاده از قراردادهای هوشمند فراهم کرده است. بم چین که زیرمجموعه‌ای از بنیاد BEM Foundation معرفی می‌شود، توکن‌هایی مانند BEMT و BCN را معرفی کرده و مدعی فرصت‌های شغلی و سودهای کلان در دنیای ارز دیجیتال است. با این حال، بسیاری از کارشناسان و فعالان کریپتو نسبت به این وعده‌ها مشکوک هستند. آنها نشانه‌هایی مانند عدم شفافیت اطلاعات تیم، وعده سودهای بالا و ساختار هرمی/شبکه‌ای این پروژه را باعث نگرانی می‌دانند. در این مقاله، پس از معرفی مختصر بم چین، به بررسی دقیق این نشانه‌ها، نحوه عملکرد طرح و شواهد قربانیان احتمالی می‌پردازیم. همچنین نکاتی برای تشخیص کلاهبرداری‌های مشابه ارائه خواهیم کرد تا کاربران آگاهانه عمل کنند.
فهرست مطالب
معرفی بم چین و ادعاهای رسمی
بم چین (Bemchain) ادعا می‌کند یک شبکه بلاک‌چینی غیرمتمرکز است که با هدف ایجاد اکوسیستم شفاف اقتصادی برای کاربران راه‌اندازی شده است. در این پروژه، دو توکن اصلی معرفی شده است: توکن BEMT (به عنوان وسیله مبادلات اولیه) و توکن BCN (به عنوان واحد پول داخلی پروژه). سازندگان پروژه اعلام کرده‌اند برای شرکت در بم چین ابتدا باید توکن BEMT را از صرافی بخریم و سپس با استفاده از آن، توکن‌های BCN را از وب‌سایت رسمی دریافت کنیم. در حالی که این فرایند با ظاهری از «توکن فروش عمومی» توجیه می‌شود، منتقدان به نکته‌ی غیرمعمولی اشاره کرده‌اند: صرفاً از طریق خرید BEMT می‌توان به BCN دسترسی پیدا کرد و ساختار این کار مبتنی بر مارکتینگ شبکه‌ای (MLM) است.
در ادعاهای رسمی، بم چین وعده سودهای تضمینی و بالا را مطرح کرده است؛ برای مثال گفته می‌شود سود مرکب سالانه تا حدود ۲۰۰٪ باشد. همچنین گویی این پروژه به پشتیبانی یک قرارداد هوشمند جهانی و توکنی به نام «Tim Token» اشاره می‌کند تا خود را پروژه‌ای معتبر معرفی کند. اما در عمل، این شعارها با عدم وجود اسناد فنی قابل دسترسی (وایت‌پیپر قابل اتکا)، نبود شفافیت درباره تیم توسعه و مجوزهای قانونی و هماهنگ‌نبودن مکانیزم با روش‌های رایج بلاک‌چینی مواجه است. حتی شخصی که خود را مدیر پروژه معرفی می‌کند (بیژن گنجعلی، معروف به «پروفسور») سوابق گذشته‌ی مبهمی دارد؛ او قبلاً به اتهام «اخلال در نظام اقتصادی» تحت بازجویی قرار گرفته و این سابقه باعث ایجاد پرسش درباره اهداف واقعی پروژه شده است.
وعده‌های جذاب و ساختار بازاریابی شبکه‌ای
حامیان بم چین با وعده سودهای چشمگیر افراد را جذب می‌کنند. بر اساس گزارش‌ها، پروژه‌های بم چین و حتی زیرمجموعه‌هایی مانند MMP World با وعده‌هایی مانند «سود ماهانه ۱۰ درصد تضمینی» و بیمه سرمایه‌گذاری و فرصت‌های کلان اقتصادی، هزاران نفر را جذب کرده‌اند. این وعده‌های غیرواقعی (در حالی که هیچ سرمایه‌گذاری بدون ریسک نیست) مهم‌ترین نشانه‌ی هشدار در این نوع طرح‌ها محسوب می‌شود. برای مقایسه، سود مرکب ۱۰ درصد ماهانه معادل بیش از ۲۱۳ درصد سالانه است که توهم‌آفرین و بعید به نظر می‌رسد.
نکته دوم، ساختار بازاریابی شبکه‌ای (MLM) و جذب زیرمجموعه است. سیستم بم چین طوری طراحی شده که دریافت توکن‌های بیشتر یا سود منوط به دعوت افراد جدید به پروژه باشد. به عبارت دیگر، کاربران برای کسب درآمد باید افراد جدید را جذب کرده و از سرمایه‌گذاری آنها پورسانت دریافت کنند. چنین مکانیسمی شباهت زیادی به طرح‌های هرمی و پانزی کلاسیک دارد؛ در واقع پرداخت سود فقط از محل پول سرمایه‌گذاران جدید انجام می‌شود و بدون ورود پول تازه، کل طرح فرو می‌پاشد. کارشناسان هشدار می‌دهند که وقتی یک پروژه بیشتر بر افزایش جذب سرمایه جدید تاکید دارد تا ایجاد ارزش‌افزوده یا محصول واقعی، احتمال کلاهبرداری به شدت افزایش می‌یابد.
نشانه‌ها و دلایل مشکوک بودن بم چین
تحقیقات متعدد بر این موضوع تاکید دارند که بم چین علامت‌های هشداردهنده‌ی متعددی در خود دارد که آن را مشکوک می‌کند. مهم‌ترین این علائم عبارتند از:
- وعده سودهای نجومی غیرمنطقی: وعده‌های «سود تضمینی ده درصد ماهانه» فارغ از منطق سرمایه‌گذاری واقعی است و به سختی قابل تحقق. سود مرکب این طرح، بیش از دو برابر کل سرمایه در یک سال خواهد بود که هیچ سرمایه‌گذاری مشروعی چنین چیزی را تضمین نمی‌کند.
- ساختار بازاریابی شبکه‌ای (هرمی): همان‌طور که اشاره شد، مدل توزیع توکن و درآمد در بم چین کاملاً شبکه‌ای و وابسته به جذب اعضای جدید است. کسب درآمد به جای فروش محصول واقعی، بر «دعوت زیرمجموعه و پورسانت‌گیری» استوار است؛ حالتی که عمدتاً در طرح‌های پانزی و کلاهبرداری مشاهده می‌شود.
- عدم شفافیت در اطلاعات پروژه: برخلاف یک طرح قانونی، وب‌سایت و مستندات بم چین اطلاعات شفافی ارائه نمی‌کنند. به عنوان مثال هیچ سند فنی کامل (وایت‌پیپر معتبر)، اطلاعات تماس دقیق، اسامی تیم مدیریتی یا آدرس دفتر مشخصی در دسترس نیست. حتی دامنه سایت هم ظاهراً با خدمات مخفی‌سازی ثبت شده است. این بی‌اطلاعی تعمدی از ارائه جزئیات، یکی از نشانه‌های رایج طرح‌های کلاهبرداری است.
- منابع حقوقی و مجوزها: سایت رسمی و رسانه‌های پروژه هیچ اشاره‌ای به مجوزهای قانونی یا تاییدیه‌های سازمان‌های مالی ندارد. از طرف دیگر، وب‌سایت‌های بررسی اسکم امتیاز اعتبار بم چین را ۱٪ (خیلی ضعیف) اعلام کرده‌اند. نکته مهم اینکه مقام‌های قضایی ایران سرکرده‌های بم چین و پروژه وابسته (MMP World) را به جرم «فعالیت‌های هرمی» و جذب غیرقانونی سرمایه بازداشت کرده‌اند. این اقدام قضایی خود گواه این است که مقامات، این طرح‌ها را کلاهبرداری تلقی کرده‌اند.
- محدودیت نقدشوندگی و قفل کردن سرمایه: اطلاعات موجود نشان می‌دهد توکن‌های BCN پس از خرید برای دو سال در حساب کاربر قفل می‌شوند و امکان نقد کردن یا انتقال آنها وجود ندارد. به این ترتیب سرمایه‌گذاران نمی‌توانند پول خود را پس بگیرند. این ویژگی تحت عنوان حفظ نقدینگی پنهانی پروژه تبلیغ می‌شود، ولی عملاً باعث بلاتکلیفی سرمایه‌ها می‌شود. چنین محدودیت غیرمعمولی در پروژه‌های واقعی اعمال نمی‌شود.
- انتقال‌های مشکوک توکن‌ها: توکن‌های بم (BEMT) بارها بلاک‌چین خود را تغییر داده‌اند و سرمایه‌گذاران را سردرگم کرده‌اند. گزارش‌ها نشان می‌دهد BEM ابتدا روی بلاک‌چین ترون (TRC20) عرضه شد و سپس با وعده انتقال به صرافی Hotbit از کاربران خواسته شد دارایی خود را منتقل کنند؛ اما این صرافی ناگهان تعطیل شد و بسیاری دارایی‌شان را از دست دادند. در مراحل بعدی، چند توکن جدید معرفی شدند که به ترتیب در شبکه ترون، بایننس اسمارت‌چین و دوباره ترون عرضه شدند. هر بار که این جابه‌جایی رخ داد، با افت شدید قیمت و ضرر سرمایه‌گذاران همراه بود. این رفتارهای شتابزده و همزمان با ریزش قیمتی، نشانه بی‌ثباتی و سوءمدیریت در پروژه‌اند.
- شبکه‌ای از امتیازها: علاوه بر شواهد فنی، تحلیلگران اشاره کرده‌اند که بستر بم چین در چندین وب‌سایت سرویس مشابه پروژه‌های شناخته‌شده‌ی کلاهبرداری مثل وان‌کوین (OneCoin) طبقه‌بندی شده است. وان‌کوین نمونه‌ای از کلاهبرداری میلیارد دلاری با وعده‌های بزرگ و عدم شفافیت بود، و سازوکار آن مشابه بم چین تحلیل شده است. در وب‌سایت Scamadviser، امتیاز اطمینان این پروژه تنها ۱ درصد گزارش شده و هشدار داده شده که اکثر اجزای آن با طرح‌های پانزی مشهور یکسان است.
به طور خلاصه، بررسی‌ها و گزارش‌های متعدد نشان می‌دهد بم چین رد فلگ‌های مهمی دارد: از وعده‌های غیرواقعی و سیستم هرمی تا نبود شفافیت و بازداشت گردانندگان طرح. این نشانه‌ها مطابق معمول پروژه‌های کلاهبردار است.
نحوه‌ی عملکرد طرح کلاهبرداری بم چین
درک شیوه کار بم چین کمک می‌کند تا علت موفقیت اولیه آن در جذب سرمایه را بفهمیم و بدانیم پول سرمایه‌گذاران چگونه تلف می‌شود. الگوریتم معمول این طرح‌های کلاهبردار به صورت زیر است:
- خرید توکن اولیه: کاربر برای شرکت در طرح، باید ابتدا توکن BEMT را از یک صرافی تهیه کند و آن را در پلتفرم بم چین ثبت نام کند (با پرداخت مبلغ مشخص). این مبلغ در واقع سرمایه ورود کاربر به طرح است.
- دعوت زیرمجموعه: سپس کاربر می‌بیند تنها راه کسب سود، دعوت افراد جدید به طرح است. برای هر فرد جدید که از طریق لینک یا کد معرف او وارد شود، درصدی از سرمایه واردشده به عنوان پورسانت به دعوت‌کننده پرداخت می‌شود. در نتیجه کاربر به طور فعال دیگران را به جذب سرمایه تشویق می‌کند.
- سود از سرمایه تازه: پرداخت سودها و پاداش‌ها از محل سرمایه‌گذاری‌های تازه اعضای جدید صورت می‌گیرد. به عبارت دیگر، این شبکه پول در گردش (از افراد تازه) را تقسیم می‌کند، نه از محل تولید محصول یا درآمد واقعی.
- ادامه جذب سرمایه: با ادامه جذب کاربران جدید، سرمایه‌ی پروژه بیشتر می‌شود و بخشی از آن به عنوان سود میان پیشینیان تقسیم می‌گردد. تا وقتی افراد جدیدی وارد می‌شوند، سیستم ظاهراً «سودآور» به نظر می‌رسد.
- سقوط تدریجی: سرانجام، جذب اعضای جدید کاهش می‌یابد یا سرمایه‌گذاران قدیمی احساس خطر می‌کنند. در این مرحله پروژه نمی‌تواند به تعهداتش عمل کند و یا به صورت ناگهانی توکن‌ها را غیرفعال می‌سازد. طبق گزارش‌ها، در بم چین پس از مدتی برداشت توکن‌های BCN یا BEMT مسدود می‌شود و قیمت توکن‌ها سقوط شدیدی را تجربه می‌کند. در نهایت شرکت‌کنندگان قدیمی دیگر نمی‌توانند پول خود را خارج کنند و تنها بخشی از اولین سری سرمایه‌گذاران (کسانی که زودتر وارد شده‌اند) توانسته‌اند قبل از فروپاشی پولی برداشت کنند.
به عنوان مثال، یکی از قربانیان می‌گوید: «توکن بم ابتدا روی بلاک‌چین TRC20 بود. بعد روی هاتبیت رفت و بعد به تراست والت منتقل شد. هاتبیت بسته شد، پول خیلی‌ها همون‌جا گیر کرد. گفتن بعداً پرداخت می‌کنیم، اما هیچ‌وقت پرداختی انجام نشد». این روایت نمونه‌ای ملموس از عملکرد کلاهبردارانه است: وعده سود (در اینجا استیک و بازگشت سرمایه) تنها به مجرای برگشت سرمایه‌گذاران اولیه ختم می‌شود و در نهایت پروژه متوقف می‌شود.
نمونه‌ها و روایت قربانیان
گزارش‌ها و مصاحبه‌های متعدد نشان می‌دهد که صدها سرمایه‌گذار ایرانی در پروژه بم چین و طرح‌های وابسته آن دچار زیان شده‌اند. این افراد از سرمایه‌های اندک تا یک عمر پس‌انداز خود را وارد کرده بودند. بسیاری اکنون توانایی نقد کردن دارایی‌های دیجیتال خود را از دست داده‌اند. برای مثال، یک سرمایه‌گذار که ترجیح داده نامش فاش نشود می‌گوید: «۵ سال پیش خانه و خودروی خود را فروختم. ارزش آن ملک و خودرو امروز بیش از ۲۵ میلیارد تومان است، اما اکنون حتی امکان خرید و فروش توکن‌هایی که ۵ سال پیش خریدم را ندارم و در بن‌بست گیر افتاده‌ام». چنین روایت‌هایی موید این است که طرح بم چین عده زیادی را با وعده سودهای بالا وارد کرده و اکنون این افراد بیشترین ضرر را تحمل می‌کنند.
هرچند ممکن است عده‌ای در مراحل اولیه طرح سودهای جزئی برده باشند، ساختار ناپایدار آن باعث شده که بیشتر کاربران نهایی زیان‌ده باشند. علاوه بر این، برخی گزارش‌ها حاکی از آن است که گروهی از مالباختگان در شبکه‌های اجتماعی و کانال‌های تلگرامی تحت عنوان «شاکیان بم چین» جمع شده و پیگیر برگشت سرمایه‌های خود هستند، هرچند تاکنون نتیجه مشخصی از این تلاش‌ها اعلام نشده است.
هشدارها و پیگرد قانونی
نهادهای ناظر و کارشناسان نیز نسبت به بم چین هشدار داده‌اند. در قالب فعالیت ضدکلاهبرداری، مقامات قضایی خراسان رضوی سرکردگان کلاهبرداری بم چین و MMP World را به جرم «فعالیت هرمی» و «جذب غیرقانونی سرمایه و فریب سرمایه‌گذاران» دستگیر کردند. این اقدام قانونی نشان می‌دهد که بم چین و پروژه‌های مشابه از دید قانون‌گذاران یک کلاهبرداری سازمان‌یافته شمرده شده‌اند. چنین برخوردی پیام واضحی برای عاملان طرح این‌چنینی دارد: تبلیغ و اجرا یا مشارکت در طرح‌های هرمی و پانزی پیگرد قانونی خواهد داشت.
از سوی دیگر، وب‌سایت‌های ارزیابی اعتبار (مانند Scamadviser و ScamMinder) امتیاز بسیار پایینی به بم چین داده‌اند و تأکید کرده‌اند که این پروژه نشانه‌های رایج کلاهبرداری را دارد. از جمله نکات مطرح‌شده توسط این منابع عبارت‌اند از: عدم وجود اطلاعات شفاف در مورد تیم و آدرس شرکت، استفاده از دامنه و سرورهای مشترک با سایر پروژه‌های کم‌اعتبار، وعده‌های سود بلندپروازانه و مدل درآمدی شبکه‌ای مانند وان‌کوین. به این ترتیب، ارزیابی مستقل نیز مشروعیت بم چین را زیر سوال برده است.
هشدار به کاربران و فعالان
کارشناسان توصیه می‌کنند قبل از هرگونه سرمایه‌گذاری، با تردید کامل به پروژه‌هایی که وعده سودهای تضمینی می‌دهند نگاه کنید. توصیه‌های کلی شامل موارد زیر است: از صحت وایت‌پیپر و مستندات فنی پروژه اطمینان حاصل کنید، مشخصات تیم توسعه و مؤسسان را بررسی کنید و ببینید آیا مجوز یا ثبت قانونی معتبری وجود دارد یا خیر. همچنین کارشناسان تأکید می‌کنند از در اختیار گذاشتن اطلاعات شخصی یا بانکی به افراد ناشناس خودداری کنید. طرح بم چین (و پروژه‌های مشابه) نمونه‌ای از برنامه‌هایی است که با به‌کارگیری تبلیغات اغواکننده، «حلقه‌های غیربرنامه‌ریزی‌شده‌ی جذب سرمایه» را می‌سازند و به دنبال کسب سود یک‌طرفه هستند.
چگونه کلاهبرداری‌های مشابه را شناسایی کنیم؟
برای در امان ماندن از طرح‌های کلاهبرداری مثل بم چین، توجه به چند معیار ساده می‌تواند کمک کند:
- حذف وعده سود غیرواقعی: هر پروژه‌ای که سود بالا و تضمینی وعده می‌دهد، باید مشکوک باشد. سودهای عجیب و طوفان‌گونه (مثلاً چند صد درصد در سال) عموماً نشانه طرح‌های پانزی است.
- بررسی شفافیت پروژه: وجود وایت‌پیپر روشن با جزئیات فنی معتبر و اسناد قانونی ضرروی است. شرکت‌هایی که اطلاعات تماس، تیم توسعه‌دهنده و دفتر مشخصی ندارند یا از دامنه پنهان‌سازی‌شده استفاده می‌کنند، احتمالاً مشروع نیستند.
- مطالعه مدل درآمدزایی: پروژه‌های سالم معمولاً فروش محصول یا خدمات مشخص دارند. اگر مدل درآمد کاملاً بر جذب افراد جدید و پورسانت‌گیری شبکه‌ای است (مثل بم چین) باید احتیاط کرد.
- تحقیق درباره تیم و تاریخچه: نام موسسان و رهبران پروژه را جستجو کنید. هر گونه سابقه منفی یا شکایت قبلی در پرونده افراد می‌تواند علامت خطر باشد (برای مثال، درباره بم چین اشاره شده مسؤول پروژه سابقه مشکلات قضایی دارد).
- بررسی حضور قانونی: وجود مجوزها، ثبت شرکت و استانداردهای قانونی را پیگیری کنید. اگر سازمان ناظر یا صرافی‌های معتبر از ارز پروژه پشتیبانی نمی‌کنند، علامت سوال است.
- عدم افشای اطلاعات حساس: در هیچ شرایطی اطلاعات مالی مثل کلیدهای خصوصی کیف پول یا شماره‌حساب بانکی را به پروژه یا افراد ناآشنا ندهید.
- استفاده از منابع معتبر: قبل از سرمایه‌گذاری، نظرات کارشناس و سایت‌های معتبر بررسی کلاهبرداری را مطالعه کنید. در مورد بم چین، سایت‌های بررسی اسکم رتبه بسیار پایینی به آن داده‌اند.
اگر نکاتی مانند این را رعایت کنید، احتمال اینکه در دام پروژه‌های مشابه گرفتار شوید، به شدت کاهش می‌یابد.
جمع‌بندی و توصیه نهایی
بم چین (Bemchain) پروژه‌ای است که با تبلیغات جذاب و وعده سودهای میلیونی، توجه کاربران عادی را به خود جلب کرده است؛ ولی شواهد متعدد نشان می‌دهد این پروژه احتمالاً یک طرح کلاهبرداری است که سرمایه افراد را هدف گرفته. از نشانه‌های مهم می‌توان به «سودهای غیرواقعی»، «ساختار هرمی جذب سرمایه»، «عدم شفافیت اطلاعاتی» و «بازداشت گردانندگان پروژه توسط مراجع قضایی» اشاره کرد. علاوه بر این، روایت‌های قربانیان مبنی بر مسدود شدن دارایی‌ها و افت شدید قیمت توکن‌ها، تصویری شفاف از عملکرد کلاهبردارانه بم چین ارائه می‌دهد.
به کاربران تازه‌وارد توصیه می‌شود به هیچ عنوان چشم‌بسته به این‌گونه پروژه‌ها اعتماد نکنند و قبل از هر سرمایه‌گذاری، جوانب احتیاط را رعایت کنند. بررسی جزئیات فنی، تحقیق درباره سوابق تیم پروژه و توجه به هشدارهای کارشناسان می‌تواند مانع از گرفتار شدن در چنین دام‌هایی شود. در نهایت، یادآوری می‌کنیم فعالیت در طرح‌های هرمی غیرمجاز می‌تواند عواقب قانونی داشته باشد. هوشیار باشید و از وعده‌های غیرمنطقی سرمایه‌گذاری دوری کنید.