در سال‌های اخیر، همزمان با تحول نظام‌های مالی جهانی و گسترش رمزارزها، بسیاری از کشورها به توسعه ارز دیجیتال بانک مرکزی (CBDC) روی آورده‌اند. ایران نیز با معرفی «ریال دیجیتال» وارد این عرصه نوظهور شده تا پاسخگوی نیازهای اقتصاد دیجیتال و نظام پرداخت مدرن باشد. این مقاله با بررسی جامع پروژه ریال دیجیتال، از ابعاد فنی و اقتصادی گرفته تا پیامدهای سیاسی و جهانی آن، نگاهی تحلیلی به رویکرد ایران در مسیر دیجیتالی‌سازی پول ملی می‌اندازد و فرصت‌ها و چالش‌های پیش روی این تحول پولی را روشن می‌سازد.
فهرست مطالب
- ارز دیجیتال بانک مرکزی (CBDC) چیست؟
- تاریخچه و اهداف راه‌اندازی ریال دیجیتال در ایران
- ابعاد فنی پروژه ریال دیجیتال ایران
- ابعاد اقتصادی و سیاسی ریال دیجیتال
- تأثیرات ریال دیجیتال بر نظام بانکی و اقتصاد داخلی
- مقایسه ریال دیجیتال با یوان دیجیتال چین و روبل دیجیتال روسیه
- تأثیرات بین‌المللی و ژئوپولیتیکی
- فرصت‌ها و چالش‌های پیش‌روی ریال دیجیتال
- جمع‌بندی
ارز دیجیتال بانک مرکزی (CBDC) چیست؟
ارز دیجیتال بانک مرکزی (Central Bank Digital Currency یا CBDC) به معنای شکل دیجیتالی پول رسمی یک کشور است که توسط بانک مرکزی آن منتشر و کنترل می‌شود. در حقیقت به جای چاپ اسکناس یا ضرب سکه، بانک مرکزی پول را به صورت الکترونیکی و با پشتوانه اعتباری دولت عرضه می‌کند. برخلاف رمزارزهای غیرمتمرکز مانند بیت‌کوین که بدون نهاد مرکزی فعالیت می‌کنند، ارز دیجیتال متمرکز تحت نظارت بانک مرکزی بوده و معادل دیجیتالی اسکناس محسوب می‌شود.
طی سال‌های اخیر بانک‌های مرکزی بسیاری از کشورها به پژوهش و توسعه CBDC پرداخته‌اند؛ به طوری که تا سال ۲۰۲۵ بیش از ۱۳۴ کشور (معادل ۹۸٪ تولید ناخالص جهان) در حال بررسی یا اجرای آزمایشی ارز دیجیتال ملی خود بوده‌اند. از این میان، چند کشور نظیر نیجریه، باهاما و جامائیکا حتی ارز دیجیتال بانک مرکزی خود را به صورت رسمی عرضه کرده‌اند.
اهداف کشورها از پیاده‌سازی CBDC متنوع است، اما به طور کلی شامل ارتقای شمول مالی (افزایش دسترسی اقشار بدون بانک به خدمات پولی)، بهبود کارایی و سرعت پرداخت‌ها، کاهش هزینه‌های انتقال پول، افزایش شفافیت گردش پول و فراهم‌سازی امکان برنامه‌ریزی پول (مثلاً اجرای قراردادهای هوشمند) می‌شود. در مقابل، چالش‌هایی همچون نگرانی‌های حریم خصوصی، خطر حملات سایبری و تأثیر بر نظام بانکی – برای مثال احتمال خروج حجم زیادی از سپرده‌ها از بانک‌ها به سمت CBDC – نیز مطرح هستند.
تاریخچه و اهداف راه‌اندازی ریال دیجیتال در ایران
در ایران بحث راه‌اندازی ارز دیجیتال ملی با نام ریال دیجیتال (یا “رمزریال”) در چند سال اخیر شدت گرفته است. از اواخر دهه ۱۳۹۰ همزمان با تشدید تحریم‌های مالی آمریکا، برخی مسئولان ایرانی به پتانسیل ارزهای دیجیتال برای دور زدن تحریم‌ها و تقویت نظام پولی پی بردند. هرچند ریال دیجیتال به خودی خود برای استفاده خارجی طراحی نشده، این دغدغه‌ها زمینه‌ساز توجه به توسعه CBDC در ایران شد. در اوایل سال ۱۴۰۰ (۲۰۲۱) بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران بررسی و طراحی رمزپول ملی مبتنی بر ریال را رسماً در دستور کار قرار داد و زیرساخت‌ها و مقررات اولیه آن تهیه گردید.
علی صالح‌آبادی، رئیس کل وقت بانک مرکزی، در سال ۱۴۰۱ اعلام کرد که رمزریال به صورت آزمایشی از شهریور ۱۴۰۱ راه‌اندازی خواهد شد. در ۲۳ شهریور ۱۴۰۱ بانک مرکزی از اجرای مرحله پیش‌آزمایشی رمزریال (ریال دیجیتال) خبر داد. طی سال ۱۴۰۲ این پروژه با مشارکت چندین بانک بزرگ ادامه یافت تا مشکلات فنی و عملیاتی آن برطرف شود. به گفته مسئولان، تا اواسط ۱۴۰۲ مرحله پیش‌پایلوت تکمیل شد و در جزیره کیش برنامه پایلوت خُرده‌فروشی ریال دیجیتال آغاز گردید. شورای پول و اعتبار مهلتی تا پایان ۱۴۰۲ برای اجرای این پروژه تعیین کرده بود که هرچند بانک مرکزی به نقطه اجرای کامل نرسید، اما طبق گزارش‌ها اکنون زیرساخت بلاکچینی این پروژه (موسوم به “برنا”) با مشارکت ۱۲ بانک راه‌اندازی شده و ریال دیجیتال در آستانه ظهور در نظام مالی کشور قرار دارد.
هدف اصلی بانک مرکزی از توسعه ریال دیجیتال، «بسترسازی برای توسعه اقتصاد دیجیتال کشور و پاسخ به نیازهای آینده حوزه پرداخت» عنوان شده است. به بیان دیگر, ریال دیجیتال قرار است مکملی برای اسکناس باشد که کارایی پول را در عصر دیجیتال افزایش دهد. از جمله اهداف اعلام‌شده می‌توان به کاهش وابستگی به پول کاغذی و هزینه‌های چاپ و توزیع آن، افزایش سرعت و امنیت تراکنش‌های خرد، ارتقای شفافیت و نظارت بر جریان پول در اقتصاد، و حفظ حاکمیت پول ملی در برابر گسترش رمزارزهای غیرمتمرکز اشاره کرد. بانک مرکزی همچنین تبدیل ریال به یک موجودیت قابل برنامه‌ریزی را جزو چشم‌اندازهای این پروژه ذکر کرده است تا امکان پیاده‌سازی قراردادهای هوشمند و نوآوری‌های مالی بر بستر ریال فراهم شود.
ابعاد فنی پروژه ریال دیجیتال ایران
پروژه ریال دیجیتال ایران بر بستر یک پلتفرم بلاک‌چین انحصاری به نام «برنا» پیاده‌سازی شده است که با استفاده از فناوری متن‌باز هایپرلجر فابریک (Hyperledger Fabric) توسعه یافته. این زیرساخت یک دفترکل توزیع‌شده مجوزدار است؛ بدین معنا که فقط نهادهای مورد تأیید بانک مرکزی (مانند بانک‌های تجاری منتخب) می‌توانند به عنوان گره (نود) در شبکه فعالیت کنند و تراکنش‌ها را ثبت نمایند. رمزریال قابل استخراج (ماینینگ) نیست و انتشار آن صرفاً توسط بانک مرکزی صورت می‌گیرد. ساختار اجرای ریال دیجیتال دو لایه‌ای طراحی شده است؛ بانک مرکزی ریال دیجیتال را منتشر می‌کند و بانک‌های عضو شبکه آن را در اختیار کاربران قرار می‌دهند. هر فرد می‌تواند معادل موجودی ریالی خود در بانک (یا با تحویل اسکناس) رمزریال دریافت کرده و در کیف‌پول دیجیتال (اپلیکیشن موبایل) نگهداری کند. تراکنش‌های ریال دیجیتال به صورت آنی و بدون نیاز به شبکه شتاب انجام می‌شود و سوابق تمامی نقل‌وانتقالات به طور غیرقابل تغییر در دفترکل ثبت خواهد شد.
در فاز اولیه، شبکه ریال دیجیتال متشکل از بانک مرکزی و چند بانک بزرگ به عنوان گره‌های اعتبارسنج است؛ به گفته مجریان طرح، حداقل پنج گره برای شروع فعالیت شبکه پیش‌بینی شده که می‌تواند در صورت موفقیت پروژه افزایش یابد. طراحی رمزریال به نحوی است که قابلیت رهگیری کامل تراکنش‌ها فراهم بوده و بانک مرکزی دید جامعی بر جریان پول خواهد داشت. این ویژگی که با هدف ارتقای امنیت و جلوگیری از تخلفات مالی در نظر گرفته شده، از تفاوت‌های عمده رمزریال با رمزارزهای غیرمتمرکز نظیر بیت‌کوین محسوب می‌شود.
ابعاد اقتصادی و سیاسی ریال دیجیتال
از منظر اقتصادی، ریال دیجیتال می‌تواند تحولات گوناگونی در نظام پولی و بانکی ایران ایجاد کند. مهم‌ترین کارکرد مورد انتظار، به‌روزسانی سازوکار پرداخت خرد و کلان در کشور است؛ به طوری که انتقال پول با سرعت بیشتر و هزینه کمتر انجام شود و اتکا به شبکه‌های کارت‌پرداخت کنونی (مانند شتاب و شاپرک) کاهش یابد. ابزار جدید پرداخت دیجیتال بانک مرکزی می‌تواند موجب افزایش رقابت و نوآوری در صنعت مالی شود و زمینه را برای خدمات نوینی چون قراردادهای هوشمند، پول برنامه‌پذیر و کسب‌وکارهای فین‌تک فراهم سازد. همچنین با کاهش استفاده از اسکناس، هزینه‌های چاپ و توزیع پول فیزیکی کم شده و سیاست‌های بانک مرکزی در حوزه کنترل نقدینگی و پایه پولی می‌تواند با دقت بیشتری اعمال گردد.
از سوی دیگر، اجرای CBDC نیازمند مدیریت دقیق است تا به تزلزل نظام بانکی منجر نشود. یکی از نگرانی‌های مطرح در جهان، احتمال خروج گسترده سپرده‌ها از بانک‌ها و تبدیل آنها به CBDC است که می‌تواند قدرت وام‌دهی بانک‌ها را تضعیف کند. هرچند مدل دولایه ریال دیجیتال با درگیر کردن بانک‌های تجاری تا حدی این ریسک را کاهش می‌دهد، اما در صورت اعتماد بیشتر مردم به پول دیجیتال بانک مرکزی نسبت به بانک‌ها، این چالش می‌تواند بروز کند. به همین دلیل، بانک مرکزی احتمالاً سقف‌هایی برای میزان نگهداری رمزریال توسط هر فرد یا عدم پرداخت سود به آن (مانند اسکناس) در نظر خواهد گرفت تا جذابیت آن نسبت به سپرده بانکی کنترل‌شده باشد.
از منظر سیاسی و حکمرانی، راه‌اندازی ریال دیجیتال به تقویت کنترل و نظارت دولت بر گردش پول منجر می‌شود. با استفاده فراگیر از رمزریال، تمامی تراکنش‌ها قابل رصد بوده و امکان پول‌شویی، فرار مالیاتی و تأمین مالی فعالیت‌های مجرمانه کاهش می‌یابد. بانک مرکزی صراحتاً بر هدف افزایش شفافیت مالی تأکید کرده است و در اسناد خود ذکر نموده که باید میان حریم خصوصی کاربران و نیازهای نظارتی توازن برقرار شود. در واقع، هرچند حفظ محرمانگی تراکنش‌ها یکی از دغدغه‌های شهروندان است، اما ناشناس بودن کامل در یک سیستم مالی رسمی می‌تواند سوءاستفاده‌های مالی را تسهیل کند. بانک مرکزی در پیش‌نویس سند ریال دیجیتال به این چالش اشاره کرده و انتخاب نقطه بهینه بین حفظ حریم خصوصی و مبارزه با پول‌شویی را یک ضرورت دانسته است. برخی کارشناسان نسبت به احتمال سوءاستفاده حاکمیت از داده‌های تراکنش‌های مردم ابراز نگرانی کرده‌اند و معتقدند ریال دیجیتال می‌تواند آزادی اقتصادی افراد را محدود کند. به عنوان مثال ممکن است دولت در شرایط خاص (مانند اعتراضات) بتواند جریان پول افراد را مسدود یا رصد دقیق‌تری کند.
با این وجود، حاکمیت پولی ایران استدلال می‌کند که صدور ریال دیجیتال برای حفظ حاکمیت اقتصادی کشور ضروری است؛ پس از ظهور بیت‌کوین و سایر رمزارزها، بانک‌های مرکزی نگران کاهش کنترل خود بر سیاست‌های پولی و پرداخت‌ها شدند و معرفی CBDC را پاسخی برای حفظ اقتدار پول ملی می‌دانند. در مجموع، اجرای ریال دیجیتال یک تغییر پارادایم در حکمرانی پولی محسوب می‌شود که موفقیت آن به میزان اعتماد عمومی و چارچوب‌های قانونی حمایت‌کننده وابسته خواهد بود.
تأثیرات ریال دیجیتال بر نظام بانکی و اقتصاد داخلی
پیاده‌سازی ریال دیجیتال تأثیرات قابل توجهی بر بانک‌ها و کلیت اقتصاد کشور خواهد داشت. از منظر بانکداری، حضور بانک‌های تجاری در چرخه انتشار و گردش رمزریال باعث می‌شود که نقش بانک‌ها به عنوان واسط مالی حفظ شود، اما ماهیت عملیات آنها دستخوش تغییر گردد. بانک‌ها می‌توانند ارائه‌دهنده کیف‌پول‌های دیجیتال ریال شوند و خدمات مبتنی بر آن را به مشتریان عرضه کنند. این امر حتی می‌تواند برای نظام بانکی درآمدزایی جدیدی ایجاد کند؛ زیرا در حال حاضر کارمزد خدمات پرداخت در ایران بسیار ناچیز است و فرصت‌های درآمدی محدودی برای بانک‌ها وجود دارد. پلتفرم ریال دیجیتال می‌تواند با معرفی کارمزدهای خرد برای تراکنش‌های رمزریال، مدل کسب‌وکار بانک‌ها و شرکت‌های فین‌تک را متحول کند و منبع درآمد تازه‌ای برای آنها فراهم سازد. در عین حال، بانک‌ها باید سرمایه‌گذاری قابل توجهی در زیرساخت فناوری انجام دهند و خود را با سیستم دفترکل توزیع‌شده تطبیق دهند.
برای اقتصاد ایران، ریال دیجیتال نقشی دوگانه می‌تواند ایفا کند. از یک سو این پروژه با ارتقای زیرساخت پرداخت و کاهش هزینه مبادلات مالی، می‌تواند به رونق تجارت الکترونیک و کسب‌وکارهای دیجیتال کمک کند. نقل و انتقال سریع‌تر و مطمئن‌تر پول باعث افزایش بهره‌وری در اقتصاد شده و امکان برنامه‌ریزی‌های پولی نظیر پرداخت یارانه‌ها و حمایت‌های دولتی به صورت هدفمند و شفاف‌تر را فراهم می‌کند. همچنین با تحت پوشش قرار دادن تراکنش‌های غیررسمی در بستر رسمی بانک مرکزی، پایه‌های مالیاتی کشور تقویت شده و جلوی بخشی از اقتصاد زیرزمینی گرفته می‌شود. از سوی دیگر، موفقیت این ابتکار وابسته به میزان اقبال عمومی است؛ اگر شهروندان و کسب‌وکارها استفاده از رمزریال را سودمند نبینند یا به آن بی‌اعتماد باشند، تأثیر اقتصادی آن ناچیز خواهد بود. لازم است آموزش و فرهنگ‌سازی لازم صورت گیرد و ارائه مشوق‌های انگیزشی (مانند پاداش‌های تراکنش یا تخفیف در کارمزدها) برای ترغیب مردم به استفاده از آن ضروری است.
مقایسه ریال دیجیتال با یوان دیجیتال چین و روبل دیجیتال روسیه
کشورهای چین و روسیه نیز به عنوان اقتصادهای بزرگ همسو یا تأثیرگذار بر ایران، پروژه‌های ارز دیجیتال ملی خود را پیش می‌برند که مقایسه آنها با رویکرد ایران خالی از لطف نیست:
- یوان دیجیتال چین (e-CNY): بانک مرکزی چین از اواسط دهه ۲۰۱۰ میلادی تحقیقات خود را در زمینه CBDC آغاز کرد و طی سال‌های ۲۰۱۹ و ۲۰۲۰ اولین آزمایش‌های میدانی یوان دیجیتال را در شهرهای منتخب انجام داد. این ارز دیجیتال به صورت خرده‌فروشی (Retail) طراحی شده و چین آن را عمدتاً به عنوان جایگزین پول نقد و مکملی برای سیستم‌های پرداخت الکترونیکی رایج (مانند WeChat Pay و Alipay) به کار گرفته است. طبق گزارش‌ها، چین تا میانه ۲۰۲۴ حدود ۷ تریلیون یوان تراکنش را از طریق e-CNY پردازش کرده که بیانگر مقیاس عظیم این پروژه در مرحله پایلوت است. دولت چین در المپیک زمستانی ۲۰۲۲ پکن از یوان دیجیتال برای پرداخت‌های داخلی استفاده آزمایشی کرد و توسعه کامل آن نزدیک به یک دهه زمان برد. در طراحی e-CNY نیز مدل دو لایه (بانک مرکزی و بانک‌های تجاری) به کار گرفته شده و اصول «ناشناس بودن قابل‌کنترل» رعایت شده است؛ یعنی تراکنش‌های خرد تا حدی به صورت ناشناس انجام می‌شود اما مقامات پولی در صورت لزوم قادر به شناسایی طرفین تراکنش هستند. هدف راهبردی چین از این پروژه، علاوه بر به‌روزکردن سیستم مالی, حرکت به سوی بین‌المللی کردن یوان در بلندمدت و کاهش اتکا به دلار آمریکا عنوان شده است.
- روبل دیجیتال روسیه: بانک مرکزی روسیه پس از چند سال مطالعه، در سال‌های ۲۰۲۱-۲۰۲۲ نمونه‌های اولیه روبل دیجیتال را آزمایش کرد. با تشدید تحریم‌های غرب علیه روسیه در پی جنگ اوکراین (۲۰۲۲), انگیزه این کشور برای راه‌اندازی CBDC قوی‌تر شد تا سیستم پرداخت داخلی را مقاوم‌تر کرده و گزینه‌ای برای تسویه مبادلات خارج از شبکه سوئیفت ایجاد کند. روسیه رویکردی محتاطانه در پیش گرفته و طرح انتشار گسترده روبل دیجیتال را به صورت مرحله‌ای برنامه‌ریزی کرده است؛ قرار بود اولین فاز اجرایی در سال ۲۰۲۴ عملیاتی شود اما به دلیل نگرانی بانک‌ها و کسب‌وکارها درباره تبعات اقتصادی آن، بانک مرکزی روسیه زمان‌بندی را به تعویق انداخته است. یکی از دغدغه‌های اصلی، خروج سپرده‌های بانکی و هزینه‌های پیاده‌سازی زیرساخت بود که موجب شد مقامات پولی روسیه برای مشورت بیشتر با بانک‌ها و تکمیل زیرساخت، راه‌اندازی فراگیر را تا ۲۰۲۵ یا پس از آن به تأخیر بیندازند. با این حال، روسیه در مقیاس محدود آزمایش روبل دیجیتال را ادامه می‌دهد و همزمان همکاری با کشورهایی نظیر ایران را برای استفاده از ارزهای دیجیتال بانکی در تسویه مبادلات بین‌المللی آغاز کرده است.
تأثیرات بین‌المللی و ژئوپولیتیکی
رویکرد ایران به ریال دیجیتال، علاوه بر جنبه‌های داخلی، دارای پیامدهای بین‌المللی بالقوه‌ای نیز هست. هرچند ریال دیجیتال یک ارز داخلی است و قرار نیست مستقیماً در مبادلات خارجی مورد استفاده قرار گیرد، اما نمادی از تلاش ایران برای به‌روزرسانی سیستم مالی خود مستقل از نظام دلاری محسوب می‌شود. در شرایطی که ارتباط ایران با شبکه بانکی جهانی محدود شده است, زیرساخت CBDC می‌تواند در آینده به کار تعاملات مالی با برخی کشورهای همسو بیاید. برای مثال، ایران و روسیه اعلام کرده‌اند که در حال بررسی اتصال سیستم‌های ارز دیجیتال بانکی خود و بکارگیری آن در پرداخت‌های دوجانبه هستند. اخیراً شبکه کارت بانکی روسیه (میر) و شبکه ایرانی (شتاب/شاپرک) نیز به یکدیگر متصل شده‌اند که به گفته رئیس کل بانک مرکزی ایران عملاً جایگزین سوئیفت در مبادلات دو کشور شده است. این قبیل اقدامات نشان می‌دهد که ارزهای دیجیتال ملی می‌توانند ابزاری برای کاهش اثرگذاری تحریم‌ها و توسعه پیوندهای مالی منطقه‌ای باشند. حتی چین نیز با ابتکارهایی همچون پروژه m-CBDC Bridge (متعلق به همکاری چند کشور آسیایی) به دنبال ایجاد بستر پرداخت فرامرزی مبتنی بر CBDC است تا وابستگی به دلار را در تجارت جهانی کاهش دهد. از منظر ژئوپولیتیک، گسترش ارزهای دیجیتال بانک مرکزی توسط کشورهایی مانند چین, روسیه و ایران می‌تواند در بلندمدت به چالش کشیدن سلطه دلار و سیستم مالی تحت کنترل غرب منجر شود. هرچند تحقق این امر به عوامل متعددی بستگی دارد، اما حرکت به سوی CBDCها بخشی از استراتژی این کشورها برای افزایش تاب‌آوری مالی در برابر فشارهای خارجی است.
فرصت‌ها و چالش‌های پیش‌روی ریال دیجیتال
فرصت‌ها:
- کاهش هزینه‌ها و افزایش کارایی پرداخت: ریال دیجیتال انتقال پول را سریع‌تر و کم‌هزینه‌تر می‌کند و هزینه‌های چاپ، حمل و نگهداری اسکناس را حذف یا کاهش می‌دهد.
- شفافیت و کنترل بیشتر: تمامی تراکنش‌های رمزریال در دفترکل ثبت می‌شود و امکان نظارت بر جریان پول فراهم است که به کاهش پول‌شویی و فساد کمک می‌کند.
- شمول مالی و نوآوری: با ارائه کیف‌پول دیجیتال رسمی، افرادی که حساب بانکی ندارند می‌توانند به خدمات مالی دیجیتال دسترسی یابند. همچنین بستر برنامه‌نویسی روی پول (قرارداد هوشمند) موجب نوآوری در خدمات مالی می‌شود.
- تقویت حکمرانی پولی: بانک مرکزی با داشتن ابزار پول دیجیتال می‌تواند سیاست‌های پولی را مستقیم‌تر و دقیق‌تر اعمال کند و در رقابت با رمزارزهای جهانی موقعیت ریال را حفظ نماید.
- تعاملات بین‌المللی جایگزین: در صورت اتصال ریال دیجیتال با CBDC سایر کشورها (مانند روبل دیجیتال)، امکان انجام مبادلات مالی برون‌مرزی خارج از چارچوب دلار و سوئیفت فراهم می‌شود.
چالش‌ها:
- حفظ حریم خصوصی: نگرانی از نظارت کامل دولت بر تراکنش‌ها ممکن است اعتماد عمومی را خدشه‌دار کند. باید راهکارهایی برای ناشناس‌سازی نسبی تراکنش‌های خرد اندیشیده شود.
- امنیت سایبری و پایداری فنی: هرگونه اختلال فنی یا حمله سایبری به پلتفرم رمزریال می‌تواند اعتبار پول ملی را زیر سؤال ببرد. سامانه باید در برابر حملات و خطاها بسیار مقاوم و آزمایش‌شده باشد.
- پذیرش عمومی و فرهنگ‌سازی: موفقیت ریال دیجیتال منوط به پذیرش آن توسط مردم و کسب‌وکارهاست. آموزش کاربران، فراهم کردن تجربه کاربری آسان و تضمین مزایای ملموس برای آنها ضروری خواهد بود.
- تأثیر بر بانک‌ها: هرچند بانک‌ها در چرخه رمزریال دخیل شده‌اند، اما احتمال کاهش سپرده‌گذاری در بانک‌ها و تغییر الگوی کسب‌وکار آنها وجود دارد. مقاومت اولیه برخی بانک‌ها (مشابه تجربه روسیه) باید با تعامل و تنظیم مقررات مناسب مدیریت شود.
- مسائل قانونی و حقوقی: تعریف جایگاه حقوقی ریال دیجیتال در قوانین پولی، حفظ حقوق مصرف‌کنندگان، و هماهنگی آن با قوانین بین‌المللی نیازمند به‌روزرسانی مقررات است.
جمع‌بندی
ریال دیجیتال به عنوان نخستین تجربه ایران در حوزه ارز دیجیتال بانک مرکزی، گامی بلندپروازانه در مسیر مدرن‌سازی نظام پولی است. این پروژه با وجود همه فرصت‌های چشمگیر خود، با چالش‌های پیچیده فنی، اجتماعی و حکمرانی روبروست که موفقیت آن را مشروط می‌سازد. در نهایت، میزان اثرگذاری ریال دیجیتال بر اقتصاد و جامعه ایران وابسته به نحوه اجرای آن، جلب اعتماد مردم و سازگاری چارچوب‌های قانونی و فنی خواهد بود. اگر بانک مرکزی بتواند با مشارکت شبکه بانکی و حمایت سیاست‌گذاران، ریال دیجیتال را به شکل کارآمد، امن و قابل اعتماد ارائه کند، می‌تواند علاوه بر تقویت اقتصاد دیجیتال داخلی، الگوی ارزشمندی برای سایر کشورها نیز ارائه دهد.