پروتکل UniswapX چیست؟ معرفی کامل پروتکل و مقایسه با 1inch Fusion

UniswapX چیست؟ UniswapX یک پروتکل جدید و متن‌باز از تیم Uniswap Labs است که برای بهبود فرایند معاملات در دنیای دیفای طراحی شده است. این پروتکل در جولای ۲۰۲۳ به صورت نسخه‌ی بتای اختیاری روی شبکه‌ی اصلی اتریوم راه‌اندازی شد و هدف آن رفع مشکلاتی است که کاربران در صرافی‌های غیرمتمرکز سنتی با آن مواجه‌اند. UniswapX با بهره‌گیری از مدل حراج هلندی و رویکرد DEX مبتنی بر Intent تلاش می‌کند بهترین قیمت معاملات را از میان همه‌ی منابع نقدینگی ممکن فراهم کند و در عین حال مزایایی مثل کارمزد گس صفر و حفاظت در برابر MEV را ارائه دهد. در این مقاله، به زبانی ساده و در عین حال دقیق، به معرفی کامل UniswapX، نحوه‌ی کارکرد آن، مفاهیم مرتبط (Intent-Based DEX و حراج هلندی)، قابلیت‌های مهمی مانند Gas-Free Swap و تاثیر آن بر MEV می‌پردازیم. همچنین مقایسه‌ی جامعی بین UniswapX و رقیب آن یعنی 1inch Fusion خواهیم داشت تا نقاط قوت و ضعف هرکدام را بررسی کنیم.

• معرفی Berachain (براچِین) – بلاک‌چین لایه ۱ با مدل سه‌توکنی و اثبات نقدینگی

۱. معرفی پروتکل UniswapX – UniswapX چیست؟

پروتکل UniswapX نسل جدیدی از پلتفرم‌های معاملاتی غیرمتمرکز است که توسط تیم Uniswap (خالق صرافی مشهور Uniswap) معرفی شده است. UniswapX را می‌توان یک لایه‌ی تجمیع‌کننده روی DEXها در نظر گرفت که معاملات زنجیره‌ای (on-chain) را به شکلی کارآمدتر و کاربرپسندتر انجام می‌دهد. این پروتکل به صورت کد متن‌باز و بدون مجوز (permissionless) ارائه شده و هیچ نهاد مرکزی‌ای توان توقف یا تغییر آن را ندارد. هایدن آدامز (بنیان‌گذار Uniswap) در زمان معرفی این پروتکل اعلام کرد UniswapX بر پایه‌ی مدل حراج هلندی طراحی شده و می‌تواند با استفاده از شبکه‌ای از تأمین‌کنندگان نقدینگی ثالث، بهترین قیمت را برای معامله‌گران پیدا کند. به بیان ساده، UniswapX نسخه‌ی تکامل‌یافته‌ای از صرافی‌های غیرمتمرکز است که قرار است تجربه‌ی کاربری بهتری را از نظر قیمت و سهولت معامله فراهم کند.

تاریخچه و دلایل شکل‌گیری: UniswapX در جولای ۲۰۲۳ و پس از موفقیت نسخه‌های پیشین Uniswap (وی۱ تا وی۳) معرفی شد. در سال‌های اخیر، بازار دیفای شاهد ظهور صرافی‌های غیرمتمرکز متعددی با مدل‌ها و ورژن‌های گوناگون بوده است. وجود صدها استخر نقدینگی در پلتفرم‌های مختلف (Uniswap v1/v2/v3/v4، سایر DEXها، شبکه‌های لایه۲ و …) باعث تکه‌تکه شدن نقدینگی شده و یافتن بهترین قیمت معامله را پیچیده کرده است. همچنین ظهور تجمیع‌کننده‌های DEX مثل 1inch و پروتکل‌های مبتنی بر Intent (مانند CoW Swap) نیاز به رویکردهای جدید در معاملات را نشان داد. Uniswap Labs برای اینکه تجربهٔ مبادلات آن‌چین را بهبود بخشد و رقابت‌پذیری خود را حفظ کند، پروتکل UniswapX را عرضه کرد. این پروتکل با اهداف مشخصی شکل گرفت که مهم‌ترین آن‌ها عبارت‌اند از:

• بهبود قیمت معاملات: با تجمیع نقدینگی از تمامی منابع ممکن، UniswapX تلاش می‌کند همیشه رقابتی‌ترین نرخ تبادل را به کاربر ارائه دهد (حتی اگر این به معنی استفاده از استخرهای غیر از Uniswap باشد).
• معاملات بدون کارمزد گس (Gas-Free): کاربران برای انجام سوآپ در UniswapX نیازی به پرداخت گس ندارند و حتی نیاز به در اختیار داشتن کوین بومی شبکه (مثل ETH) برای پرداخت کارمزد نیز از بین می‌رود.
• حفاظت در برابر حملات MEV: این پروتکل طراحی شده تا مقدار ارزش قابل استخراج توسط ماینر/ولیدیتور (MEV) را کاهش داده و از حملاتی مثل فرانت‌رانینگ و ساندویچ جلوگیری کند.
• عدم هزینه در صورت شکست معامله: اگر معامله‌ای به هر دلیل انجام نشود (مثلاً هیچ تامین‌کننده‌ای آن را پر نکند)، کاربر هزینه‌ای بابت شکست تراکنش متحمل نخواهد شد.
• قابلیت توسعه به معاملات بین‌زنجیره‌ای: تیم Uniswap برنامه دارد که UniswapX را به مبادلات میان شبکه‌های مختلف (Cross-Chain) نیز گسترش دهد تا کاربر بتواند در یک تراکنش دارایی را از یک بلاکچین به بلاکچینی دیگر انتقال دهد.

به طور خلاصه، UniswapX تلفیقی از ایده‌ها و مدل‌های نوآورانه در دیفای است که با حفظ اصول امنیت و غیرمتمرکز بودن Uniswap، تجربه‌ای مدرن از مبادله رمز ارز ارائه می‌کند. در بخش‌های بعدی، هر یک از مفاهیم کلیدی مرتبط با UniswapX را به تفصیل توضیح خواهیم داد.

۲. DEX مبتنی بر Intent چیست و چه نقشی در UniswapX دارد؟

یکی از مفاهیم جدید در دنیای صرافی‌های غیرمتمرکز، صرافی مبتنی بر Intent است. منظور از Intent، قصد یا نیت کاربر برای انجام یک معامله است که می‌تواند خارج از زنجیره ثبت شود و سپس توسط موتورهای تطبیق به انجام برسد. برخلاف روش سنتی که کاربر مستقیماً یک تراکنش مبادله را در یک استخر نقدینگی (مثلاً استخر ETH/DAI در Uniswap) اجرا می‌کند، در مدل مبتنی بر Intent کاربر تنها نیّت خود را برای مبادله اعلام یا امضا می‌کند و جزییات اجرا به عهده‌ی شبکه‌ای از نودهای مخصوص (Solverها یا Fillerها) گذاشته می‌شود. این نودها وظیفه دارند بهترین راه انجام معامله را پیدا کرده و آن را روی شبکه ثبت کنند.

به بیان ساده، DEX مبتنی بر Intent یعنی کاربر به جای اجرای مستقیم معامله، سفارش خود را به شکل یک پیام امضاشده (حاوی جزئیات مبادله مورد نظرش) اعلام می‌کند و سیستم به صورت خودکار مناسب‌ترین مسیر یا طرف معامله را برای او پیدا می‌کند. این رویکرد چند مزیت مهم دارد: کاربر دیگر درگیر یافتن بهترین قیمت بین صرافی‌های مختلف نیست، نیاز نیست حتماً یک استخر خاص را انتخاب کند، و همچنین می‌توان شرایط پیچیده‌تری (مثل سفارش محدود با قیمت مشخص یا مبادله میان دو شبکه‌ی متفاوت) را از پیش تعیین کرد. تمامی این‌ها در حالی انجام می‌شود که کنترل دارایی همچنان در دست کاربر است و تسویه در نهایت بر بستر بلاکچین و به صورت غیرامانی صورت می‌گیرد.

UniswapX دقیقاً بر پایه‌ی همین ایده بنا شده است. کاربر (تبدیل‌کننده یا swapper) در واسط کاربری Uniswap قصد خود را برای مبادله یک توکن با توکن دیگر ثبت می‌کند (مثلاً «می‌خواهم ۱۰۰۰ DAI را به ETH تبدیل کنم») بدون اینکه درگیر انتخاب مسیر شود. سپس این درخواست به شبکه‌ای از Fillerها یا Solverها فرستاده می‌شود. Fillerها نودهای مستقلی هستند (شامل آربیتراژگرهای MEV، مارکت‌ میکرها و سایر عوامل بازار) که برای کسب سود، این سفارش‌ها را اجرا می‌کنند. هر Filler می‌تواند منابع نقدینگی مختلفی را برای تکمیل معامله به‌کار گیرد: مثلاً استفاده از استخرهای Uniswap v2 یا v3، سایر DEXها، تجمیع‌کننده‌هایی مثل 0x، یا حتی موجودی شخصی خودشان. مهم این است که بهترین نرخ ممکن برای کاربر حاصل شود و این امر با رقابت میان Fillerها به دست می‌آید. در نهایت، یکی از Fillerها که بهترین قیمت را پیشنهاد داده، معامله را اجرا کرده و نتیجه به صورت شفاف روی بلاکچین ثبت می‌شود (کاربر توکن مقصد را دریافت می‌کند و توکن مبدا از کیف پولش منتقل می‌شود).

نمودار معماری UniswapX: این شکل نحوهٔ کار یک DEX مبتنی بر Intent مانند UniswapX را نشان می‌دهد. کاربر (UniswapX Swapper) قصد خود را برای مبادله دو توکن اعلام می‌کند. شبکه‌ای از نودهای Filler (باکس‌های بنفش) از طریق مکانیزم حراج رقابتی (Dutch Auction) برای پر کردن این سفارش رقابت می‌کنند. هر Filler می‌تواند سفارش را با استفاده از منابع نقدینگی مختلف تکمیل کند – برای مثال، مستقیماً از استخرهای Uniswap (نسخه‌های v2 یا v3) یا دیگر استخرهای موجود در اکوسیستم یا حتی نقدینگی خارج از زنجیره. در نهایت بهترین پیشنهاد توسط یکی از Fillerها انتخاب و معامله روی زنجیره انجام می‌شود. این فرآیند کاملاً غیرمتمرکز و شفاف است، چرا که تمام مراحل پایانی (تسویه) در بلاکچین ثبت می‌شوند و کاربر کنترل دارایی خود را تا لحظه اجرای نهایی حفظ می‌کند.

نقش مدل مبتنی بر Intent در UniswapX بسیار پررنگ است؛ به طوری که می‌توان گفت UniswapX با انتقال منطق مسیریابی از الگوریتم‌های درون‌زنجیره‌ای به یک شبکهٔ رقابتی برون‌زنجیره‌ای از تأمین‌کنندگان نقدینگی، توانسته نسل جدیدی از DEXها را رقم بزند. این رویکرد همچنین پایه‌گذار قابلیت‌های پیشرفته‌ای مانند معاملات بین‌زنجیره‌ای است (که در بخش‌های بعدی توضیح داده می‌شود) زیرا Intentها می‌توانند شامل شبکه‌های مبدا/مقصد مختلف باشند و Fillerها کار انتقال بین شبکه‌ها را نیز هندل کنند.

۳. مدل حراج هلندی در UniswapX چگونه عمل می‌کند؟ (حراج هلندی در کریپتو)

حراج هلندی (Dutch Auction) یک مکانیزم مزایده است که در آن قیمت پیشنهادی از یک مقدار بالا شروع شده و به مرور زمان کاهش می‌یابد تا زمانی که یک خریدار یا مجری حاضر به پذیرش قیمت شود. برخلاف حراج‌های معمولی که با قیمت پایین آغاز و با پیشنهادهای بالاتر خاتمه می‌یابند، در حراج هلندی فروشنده قیمتی بالاتر از ارزش واقعی را ابتدا اعلام می‌کند و سپس قیمت را تدریجاً پایین می‌آورد تا جایی که شخصی معامله را بپذیرد. این روش در کریپتو نیز برای فروش توکن‌ها یا انجام معاملات به کار رفته است و مزیت آن کشف قیمت بهینه در یک بازه‌ی زمانی کوتاه است.

در UniswapX، مدل حراج هلندی هسته‌ی سازوکار کشف قیمت برای سفارش‌های Intent محسوب می‌شود. به این ترتیب که وقتی یک سفارش توسط کاربر ثبت شد، Fillerها در نقش مزایده‌گر ظاهر می‌شوند. قیمت پیشنهادی اولیه (یا نرخ تبادل اولیه) ممکن است برای کاربر چندان مطلوب نباشد، اما به سرعت و طی زمان نزول می‌کند تا جایی که برای یکی از Fillerها سودآور شده و او تصمیم می‌گیرد معامله را پر کند. برای مثال، فرض کنید کاربر می‌خواهد ۱ ETH را به DAI تبدیل کند. ممکن است حراج از نرخی شروع شود که کاربر ۱ ETH خود را معادل ۱۸۰۰ DAI دریافت کند. اگر در این نرخ هیچ Fillerی حاضر به انجام معامله نشود، قیمت کم‌کم بهتر می‌شود (مثلاً ۱۸۵۰ DAI، ۱۹۰۰ DAI و … برای ۱ ETH) تا آنکه در مثلاً ۱۹۵۰ DAI یک Filler احساس کند سود مناسبی می‌تواند کسب کند و معامله را انجام می‌دهد. نتیجه این است که کاربر تقریبا نزدیک به بهترین قیمت ممکن (در حد ۱۹۵۰ DAI) معامله‌اش انجام شده است، در حالی که اگر بدون این مکانیزم بود شاید به قیمت پایین‌تر ۱۸۰۰ DAI تن می‌داد.

مزیت کلیدی مدل حراج هلندی در UniswapX این است که به‌صورت خودکار بهترین قیمت قابل حصول را برای کاربر تضمین می‌کند. چرا که هر Filler از لحاظ تئوری صبر می‌کند تا معامله برایش به حد کافی سودآور شود، اما از طرفی نمی‌خواهد آن‌قدر هم صبر کند که Filler دیگری پیش‌دستی کند. این یک بازی تعادلی است که طبق آن هر Filler ترغیب می‌شود سریعاً به محض سودآور شدن معامله وارد عمل شود. در نتیجه، کاربر نه بیش از حد صبر می‌کند و نه از ارزش بازار دور می‌افتد. این مکانیسم رقابتی باعث می‌شود بخش زیادی از آن ارزش افزوده‌ای که ممکن بود توسط آربیتراژگران یا ماینرها برداشته شود، به خود کاربر برگردد (از طریق قیمت بهتر).

علاوه بر این، حراج هلندی احتمال دستکاری قیمت یا سوءاستفاده را کاهش می‌دهد. چون قیمت به مرور کاهش می‌یابد، شفافیت و کارایی بازار حفظ می‌شود و فضای کمتری برای اینکه کسی قیمت را به طور مصنوعی بالا ببرد وجود دارد. به همین دلیل، این مدل در 1inch Fusion و برخی پلتفرم‌های دیگر نیز به عنوان مکانیزم منصفانه‌ی تطبیق سفارش به کار گرفته شده است. در کل، حراج هلندی در کریپتو راهکاری مؤثر برای بهینه‌سازی قیمت معاملات و جلوگیری از شتاب‌زدگی یا تبانی در انجام سفارش‌ها محسوب می‌شود.

۴. قابلیت Gas-Free Swap در UniswapX – معامله بدون نیاز به گس

یکی از جذاب‌ترین قابلیت‌های UniswapX برای کاربران، معامله بدون کارمزد گس (Gas-Free Swap) است. در حالت عادی، هر تراکنش روی اتریوم (یا هر بلاکچین مشابه) مستلزم پرداخت کارمزدی به صورت کوین بومی شبکه (مثلاً ETH برای اتریوم) است. این بدان معناست که کاربر برای مبادله توکن‌های خود حتماً باید مقداری ETH در کیف پولش داشته باشد تا هزینه گس را بپردازد، و اگر معامله‌ای به هر دلیل انجام نشود، باز هم هزینه‌ای بابت تلاش ناکام از دست می‌رود. UniswapX این معادله را تغییر داده است.

در UniswapX، کاربر به هنگام ثبت Intent خود هیچ هزینه گسی نمی‌پردازد. بلکه Fillerهایی که سفارش او را پردازش می‌کنند، هزینه گس تراکنش را از طرف کاربر می‌پردازند. سپس Filler مربوطه این هزینه را در محاسبات نرخ مبادله لحاظ می‌کند. به عبارت دیگر، هزینه گس در دل قیمت نهایی توکن‌ها مستتر می‌شود. اگر هم معامله به هر دلیل انجام نشود یا Filler مناسبی پیدا نگردد، کاربر هیچ مقداری از سرمایه‌اش را بابت کارمزد از دست نمی‌دهد. این ویژگی به خصوص برای کاربرانی که کوین بومی شبکه را ندارند یا معاملاتشان چندین بار خطا می‌خورد بسیار ارزشمند است.

چطور چنین چیزی ممکن است؟ پاسخ در معماری UniswapX نهفته است. چون سفارش کاربر ابتدا به شکل یک پیام امضاشده خارج از زنجیره ارسال می‌شود، تا زمانی که Filler آن را روی زنجیره ثبت نکرده باشد، تراکنشی در کار نیست. Filler نهایی که معامله را اجرا می‌کند، تراکنش حاوی مبادله را با آدرس خودش به شبکه ارسال می‌کند و بنابراین هزینه گس از حساب Filler کسر می‌شود. در عوض، Filler مقدار معادلی را از مابه‌التفاوت قیمت کسب می‌کند. برای مثال، اگر هزینه گس ۱۰ دلار باشد، شاید Filler نرخ مبادله را طوری تنظیم کند که ۱۰ دلار کمتر به کاربر برسد و این ۱۰ دلار را به عنوان سود (جهت پوشش گس) بردارد. البته از آنجا که Fillerها می‌توانند چندین سفارش را با هم در یک تراکنش بگنجانند و به صورت انبوه اجرا کنند، امکان کاهش هزینه متوسط گس وجود دارد و آن‌ها می‌توانند قیمت‌های بهتری پیشنهاد دهند.

نکته‌ی مهم این است که معامله‌گران دیگر نیاز ندارند همیشه ETH یا توکن بومی در کیف پول خود داشته باشند تا در UniswapX مبادله کنند. این موضوع تجربه کاربری را ساده‌تر می‌کند؛ تصور کنید می‌خواهید در شبکه Polygon توکنی را مبادله کنید ولی MATIC برای گس ندارید – در UniswapX این مشکل برطرف می‌شود. تنها مواردی که ممکن است کاربر مجبور به پرداخت گس شود، مراحل مقدماتی مثل تاییدیه اولیه‌ی توکن‌ها (Approval) یا رپ‌کردن توکن بومی در هنگام فروش آن است که آن هم فقط یک‌بار نیاز است.

قابلیت Gas-Free Swap محدود به UniswapX نیست و 1inch Fusion نیز با معرفی «Fusion mode» امکان معاملات بدون گس را فراهم کرده است. در هر دو پروتکل، ایده این است که کاربر به جای پرداخت مستقیم کارمزد، آن را به شکل غیرمستقیم و نامحسوس در نرخ تبدیل بپردازد. این مدل ضمن افزایش راحتی، ریسک معاملات شکست‌خورده (و هدررفتن کارمزد) را هم از دوش کاربر برمی‌دارد. به طور کلی، حذف دغدغه گس گامی مهم در افزایش پذیرش صرافی‌های غیرمتمرکز بین کاربران مبتدی است، چرا که تجربه‌ای مشابه صرافی‌های متمرکز (که کارمزدی به جز کارمزد معاملاتی از موجودی کسر نمی‌کنند) را فراهم می‌کند.

۵. کاهش ریسک‌های MEV در UniswapX و تأثیر آن بر معاملات

MEV (ارزش قابل استخراج ماینر/حداکثر) یکی از چالش‌های بزرگ معاملات زنجیره‌ای در دیفای است. MEV به ارزش اضافه‌ای گفته می‌شود که تأییدکنندگان بلاکچین (ماینرها یا اعتبارسنج‌ها) و ربات‌های آربیتراژگر می‌توانند با تغییر ترتیب معاملات یا انجام معاملات در میان آنها استخراج کنند. برای مثال، در یک حمله ساندویچ (Sandwich Attack)، ربات‌ها قبل و بعد از سفارش کاربر سفارش‌هایی قرار می‌دهند تا از تغییر قیمت ایجادشده سود ببرند و در نتیجه کاربر عملاً توکن مقصد کمتری دریافت می‌کند و بخشی از ارزش معامله‌اش به جیب مهاجم می‌رود.

UniswapX با طراحی خود تلاش کرده اثرات مخرب MEV را به حداقل برساند. نخستین راهکار، همانگونه که اشاره شد، استفاده از مدل حراج و رقابت Fillerها است. بهبود قیمت برای کاربر در فرآیند حراج عملاً یعنی بخش زیادی از سودی که آربیتراژگران در غیاب این مکانیزم کسب می‌کردند، اکنون در قالب قیمت بهتر به کاربر بازمی‌گردد. به عنوان مثال، اگر قرار بود یک آربیتراژگر از اختلاف قیمت استخرها ۵ دلار سود ببرد، در UniswapX ممکن است این ۵ دلار با رقابت Fillerها به قیمت نهایی کاربر اضافه شود و او ۵ دلار بیشتر دریافت کند.

راهکار دوم، جلوگیری از حملات آشکار مثل Sandwich است. وقتی یک Filler از موجودی شخصی خود یا نقدینگی خصوصی برای پر کردن سفارش استفاده می‌کند، در واقع آن معامله به صورت مستقیم میان کاربر و Filler انجام می‌شود و در معرض دید عموم (تا لحظه نهایی) نیست. بنابراین امکان اینکه ربات دیگری بخواهد جلو یا عقب آن معامله تراکنشی وارد کند وجود ندارد. حتی اگر Filler برای تکمیل سفارش ناچار باشد از استخرهای نقدینگی روی زنجیره استفاده کند، می‌تواند تراکنش نهایی خود را از طریق رله‌های خصوصی (مانند Flashbots) به ماینر ارسال کند تا در ممپول عمومی منتشر نشود. این کار باعث می‌شود سایر ربات‌ها از وجود آن سفارش بی‌اطلاع بمانند و نتوانند برای فرنتران یا ساندویچ کردن آن اقدام کنند.

به طور خلاصه، UniswapX دو کار را انجام می‌دهد: ۱) داخلی‌سازی MEV به نفع کاربر – یعنی همان ارزش اضافی را به شکل تخفیف در قیمت به کاربر برمی‌گرداند – و ۲) حذف فرصت‌های حمله‌ی آشکار از طریق پنهان کردن معاملات تا لحظه اجرای نهایی و خصوصی‌سازی مسیر ارسال تراکنش‌ها. نتیجهٔ این تدابیر، کاهش محسوس ریسک معامله در مقایسه با DEXهای سنتی است. کاربران بخصوص در معاملات بزرگ می‌توانند اطمینان بیشتری داشته باشند که کلان‌سفارش آن‌ها طعمه MEV‌خورها نخواهد شد.

البته UniswapX تنها پروتکلی نیست که به MEV توجه کرده است. 1inch Fusion نیز معماری خود را طوری طراحی کرده که معاملات در قالب یک مزایده انجام شوند و جلوی frontrunning را بگیرند. CoW Swap نیز با رویکرد Batch Auction خود نمونه‌ی موفق دیگریست که از سال ۲۰۲۱ نشان داد می‌توان معاملات کاربران را در برابر MEV ایمن‌تر کرد. بنابراین، حرکت UniswapX در این مسیر را می‌توان بخشی از روند کلی افزایش مقاومت در برابر MEV در نسل جدید صرافی‌های غیرمتمرکز دانست.

۶. مقایسه UniswapX با 1inch Fusion – ویژگی‌ها، نقاط قوت و ضعف

با توجه به مطالب گفته‌شده، روشن است که UniswapX و 1inch Fusion شباهت‌های بسیاری دارند. هر دوی این پروتکل‌ها تجمیع‌کننده نقدینگی مبتنی بر Intent هستند، از مدل حراج هلندی برای کشف بهترین قیمت بهره می‌برند، و هدف اصلی‌شان ارائه نرخ بهتر، حذف کارمزد گس برای کاربر و جلوگیری از MEV است. با این حال، از نظر پیاده‌سازی و برخی قابلیت‌ها تفاوت‌هایی میان آن‌ها وجود دارد که دانستنشان برای کاربران حرفه‌ای‌تر خالی از لطف نیست. در ادامه، ابتدا جدول مقایسه‌ای از ویژگی‌های کلیدی این دو پروتکل ارائه می‌شود و سپس نقاط قوت و ضعف هر کدام را مرور خواهیم کرد.

ویژگی/معیار	UniswapX (پروتکل Uniswap)	1inch Fusion (پروتکل 1inch)
توسعه‌دهنده/تیم	Uniswap Labs (تیم سازنده Uniswap)	1inch Network (تیم سازنده 1inch)
زمان عرضه	جولای 2023 (نسخه بتا روی Ethereum)	دسامبر 2022 (معرفی Fusion در 1inch)
معماری	Intent-Based DEX با حراج هلندی و شبکه Fillerهای غیرمتمرکز	Intent-Based DEX با حراج هلندی و شبکه Resolverهای حرفه‌ای
تسویه معاملات	تماماً روی‌زنجیره (Ethereum Mainnet و به زودی سایر شبکه‌ها)	تماماً روی‌زنجیره (شبکه‌های مختلف مانند Ethereum، BSC، Polygon و …)
کارمزد گس برای کاربر	صفر (Gasless Swap، گس توسط Filler پرداخت می‌شود)	صفر (Gasless Swap، گس توسط Resolver پرداخت می‌شود)
منابع نقدینگی	استخرهای Uniswap v1/v2/v3/v4 (به عنوان بک‌استاپ) + سایر استخرهای DEX + موجودی خصوصی Fillerها	تمام استخرهای DEX (تجمیع‌کننده داخلی) + سفارشات 0x/PMM + صرافی‌های متمرکز (از طریق Resolverها)
پشتیبانی از Cross-Chain	برنامه‌ریزی‌شده (از 2024 با استاندارد ERC-7683 و همکاری با Across برای پل‌ها)	دارد (از 2024 Fusion+ معرفی شد که مبادلات بین‌شبکه‌ای را ممکن می‌سازد)
حفاظت MEV	بله – قیمت بهبود‌یافته و عدم امکان Sandwich (از طریق معاملات خصوصی)	بله – مدل مزایده‌ای جلوگیری از frontrun و sandwich (معماری مقاوم در برابر MEV)
مکانیسم ویژه	بک‌استاپ شدن تمام سفارشات توسط استخرهای Uniswap (عدم ارائه قیمت بدتر از Uniswap v2/v3)	امکان بخش‌بخش شدن سفارش‌ها و پر شدن جزئی توسط چند Resolver (کاهش تاثیر قیمت برای سفارشات بزرگ)
حاکمیت و کارمزد پروتکل	دارای سوییچ کارمزد که فقط توسط حاکمیت Uniswap قابل فعال‌سازی است (فعلاً غیرفعال)	کارمزد تجمعی ندارد (سود Resolverها از آربیتراژ است)؛ حاکمیت از طریق توکن 1INCH (مثلاً برای تنظیمات شبکه)
وضعیت متن‌باز بودن	کاملاً متن‌باز (مجوز GPL) و قرارداد هوشمند غیرقابل تغییر	عمدتاً متن‌باز (کد Aggregation و Fusion منتشر شده)؛ قراردادهای 1inch on-chain قابل بررسی هستند

همان‌طور که مشاهده می‌شود، دو پروتکل در اصول اساسی مشابه‌اند اما هر کدام نقاط تمرکز ویژه خود را دارند. UniswapX به عنوان محصولی از Uniswap، به طور پیش‌فرض از استخرهای خود Uniswap به عنوان مرجع قیمت استفاده می‌کند تا مطمئن شود معامله کاربر هیچ‌گاه بدتر از قیمت در یونی‌سواپ انجام نشود. در مقابل، 1inch Fusion از تجربه‌ی طولانی 1inch در تجمیع نقدینگی بهره می‌برد و وسیع‌ترین طیف منابع را پوشش می‌دهد؛ حتی نقدینگی صرافی‌های متمرکز نیز از طریق شبکه‌ی رزولورها قابل دسترسی است که می‌تواند در جفت‌هایی با نقدینگی کم بسیار کمک‌کننده باشد. همچنین 1inch Fusion روی چندین شبکه‌ی مختلف فعال است و اخیراً با Fusion+ امکان مبادله بین زنجیره‌ها را نیز فراهم کرده است، در حالی که UniswapX تازه در حال ورود به این حیطه است.

به لحاظ تجربه کاربری (UX)، هر دو پروتکل تلاش دارند فرایند معامله برای کاربر ساده و بدون دغدغه باشد. UniswapX مستقیماً در رابط کاربری یونی‌سواپ یک گزینهٔ “اردربوک غیرمتمرکز” اضافه کرده که کاربر بدون نیاز به دانستن جزئیات فنی، با فعال کردن آن از مزایای UniswapX بهره‌مند می‌شود. 1inch Fusion نیز در حالت پیش‌فرض اپلیکیشن 1inch ادغام شده و کاربران موقع سواپ می‌توانند حالت Fusion (بدون گس) را انتخاب کنند. در عمل، تفاوت محسوسی از دید کاربر مبتدی ممکن است حس نشود؛ جز اینکه در UniswapX نام Uniswap تضمین‌کننده اعتماد است و در 1inch ممکن است کاربر جدید نیاز به آشنایی با خود 1inch داشته باشد.

نمودار مقایسه‌ی ویژگی‌ها: در نمودار رادار بالا، عملکرد نسبی UniswapX (رنگ بنفش) و 1inch Fusion (رنگ نارنجی) در چند شاخص کلیدی به صورت کیفی نمایش داده شده است. محورهای نمودار عبارت‌اند از: UX (تجربه کاربری)، Gasless (معاملات بدون گس)، Price (قیمت و کارایی معاملاتی)، Liquidity (تنوع و عمق نقدینگی)، MEV (محافظت در برابر MEV) و Cross-chain (پشتیبانی بین‌زنجیره‌ای). همان‌طور که مشاهده می‌شود، هر دو پروتکل در اکثر زمینه‌ها امتیاز بالایی دارند. UniswapX به دلیل رابط کاربری ساده یونی‌سواپ و قراردادهای کاملاً غیرمتمرکز، تجربه کاربری و اعتمادپذیری بسیار خوبی فراهم می‌کند. 1inch Fusion نیز در زمینه‌ی پوشش نقدینگی (به‌خصوص با ادغام منابع خارج زنجیره) و پشتیبانی از شبکه‌های متعدد امتیاز بالایی دارد. در زمینه‌هایی مانند حذف گس برای کاربر و حفاظت در برابر MEV، هر دو تقریباً در بالاترین حد ممکن عمل می‌کنند. به طور کلی این دو رقیب نوآور هر دو عملکردی قوی داشته و انتخاب میان آن‌ها بسته به نیاز کاربر و محیط استفاده می‌تواند متفاوت باشد.

در ادامه، نگاهی مختصر به نقاط قوت و ضعف هر کدام به صورت تفکیک‌شده خواهیم داشت:

نقاط قوت و ضعف UniswapX

• مزایای UniswapX:
  • تجربه کاربری یکپارچه با Uniswap: کاربران Uniswap به راحتی می‌توانند از UniswapX در همان رابط آشنا استفاده کنند، که یادگیری آن را ساده می‌کند.
  • تضمین قیمت حداقلی: به لطف مکانیزم بک‌استاپ، قیمت نهایی هیچ‌گاه بدتر از بهترین قیمت در استخرهای Uniswap v2/v3 نخواهد بود، بنابراین کاربر از یک کف قیمت تضمین‌شده برخوردار است.
  • کاملاً غیرمتمرکز و متن‌باز: قراردادهای UniswapX تغییر‌ناپذیر هستند و هیچ کس (حتی تیم توسعه) توان توقف آن را ندارد. این شفافیت و امنیت بالایی را فراهم می‌کند.
  • گس فری بودن: حذف نیاز به گس برای کاربران اتریوم مزیت بزرگی است که به‌صورت بومی در UniswapX پیاده‌سازی شده.
  • حفاظت قوی در برابر MEV: معماری UniswapX طوریست که بخش عمده‌ای از MEV احتمالی را به سود کاربر برمی‌گرداند و حملات مرسوم را دشوار می‌سازد.
• معایب UniswapX:
  • شبکه‌ی Filler در حال رشد: در ابتدای راه‌اندازی (بتا)، تنها تعداد محدودی Filler تأییدشده در شبکه فعال بودند که ممکن است در مراحل اولیه محدودیت‌هایی در رقابت ایجاد کند. البته انتظار می‌رود با گذر زمان شبکه Fillerها گسترش یابد.
  • محدود به اکوسیستم Uniswap: در حال حاضر UniswapX عمدتاً بر مبنای اپلیکیشن Uniswap عمل می‌کند. این ممکن است به معنای ادغام کمتر در کیف‌پول‌ها یا dAppهای دیگر (نسبت به 1inch) باشد.
  • عدم وجود امکان تقسیم سفارش: به نظر می‌رسد UniswapX هر سفارش را به صورت کامل توسط یک Filler اجرا می‌کند. قابلیت پر شدن جزئی سفارش توسط چند منبع (که در 1inch وجود دارد) ذکر نشده و ممکن است در UniswapX محدود باشد که برای معاملات بسیار بزرگ می‌تواند نقطه ضعف باشد.
  • Cross-Chain هنوز فعال نشده: برخلاف 1inch که Fusion+ را عملیاتی کرده، قابلیت معاملات میان‌زنجیره‌ای UniswapX هنوز در مرحله توسعه است و عملیاتی شدن کامل آن زمان‌بر خواهد بود.

نقاط قوت و ضعف 1inch Fusion

• مزایای 1inch Fusion:
  • تجربه و شهرت به عنوان تجمیع‌کننده: 1inch سال‌هاست که به عنوان یک DEX Aggregator مطرح فعالیت می‌کند و منبع قابل اعتمادی برای یافتن بهترین قیمت بوده است. ویژگی Fusion بر پایه همین اعتبار بنا شده است.
  • پوشش گسترده نقدینگی: رزولورها در 1inch می‌توانند از تمامی منابع موجود استفاده کنند – از استخرهای DEX گرفته تا سفارش‌های پلتفرم‌های OTC و حتی بازارهای متمرکز – که به معنای نرخ‌های بالقوه بهتر و نقدشوندگی بالاتر است.
  • معاملات بین‌شبکه‌ای (Cross-Chain): با معرفی Fusion+، 1inch توانست اولین استاندارد غیرمتمرکز برای سوآپ بین بلاکچین‌ها را پیاده‌کند. کاربران می‌توانند مستقیماً در یک گام، دارایی روی یک شبکه را به دارایی روی شبکه‌ای دیگر تبدیل کنند که یک مزیت رقابتی بزرگ است.
  • انعطاف در اجرای سفارشات بزرگ: امکان تقسیم سفارش به چند بخش و پر شدن تدریجی توسط چند رزولور باعث می‌شود حتی معاملات با حجم خیلی بالا نیز با کمترین اسلیپیج و تاثیر قیمت انجام شوند.
  • گس فری و ضد MEV: همانند UniswapX، در 1inch Fusion هم کاربران از پرداخت گس معاف‌اند و طراحی پروتکل به شکلی است که حملات Front-running بی‌اثر شوند. این موضوع مخصوصاً در کیف‌پول‌های موبایلی که کاربر شاید گس کافی نداشته باشد، تجربه کاربری را بهبود می‌دهد.
• معایب 1inch Fusion:
  • پیچیدگی نسبی برای مبتدیان: رابط 1inch علی‌رغم امکانات زیاد، برای کاربران تازه‌کار کمی پیچیده‌تر از رابط مینیمال Uniswap است. کاربر ممکن است با تنظیماتی مانند انتخاب preset سفارش (سرعت اجرای سفارش در بازه زمانی) مواجه شود که نیاز به دانش بیشتر دارد.
  • وابستگی به رزولورهای تأیید‌شده: رزولورها در 1inch عملاً نقش اجرای معاملات را بر عهده دارند و طبق مستندات، توسط تیم 1inch تأیید اولیه می‌شوند. این ممکن است یک گلوگاه نسبتاً متمرکز ایجاد کند یا ورود بازیگران جدید را مشمول فرآیند کند. البته پس از تأیید، رقابت میان آنها سازوکار را غیرمتمرکز می‌کند.
  • کارمزد ضمنی برای سرعت بیشتر: در 1inch Fusion کاربران می‌توانند سرعت اجرای سفارششان را تعیین کنند (سفارش سریع‌تر احتمالاً نرخ کمی ضعیف‌تری دارد). برای بهترین نرخ ممکن شاید نیاز باشد کاربر مدت بیشتری منتظر بماند. این پیچیدگی زمانی در UniswapX چندان به کاربر منتقل نشده و خود Fillerها مدیریت می‌کنند.
  • عدم کنترل حاکمیتی بر سود رزولورها: بر خلاف UniswapX که یک سوییچ کارمزد قابل تنظیم توسط DAO دارد، در 1inch مدل کسب‌وکار عمدتاً بر پایه سود آربیتراژ رزولورها است و توکن 1INCH بیشتر برای رای‌دهی در سایر پارامترها به کار می‌رود. بنابراین اگر روزی قرار باشد کارمزدی از کاربران گرفته شود، مسیر مشخصی مثل Uniswap برایش تعریف نشده است.

جمع‌بندی نهایی: UniswapX و 1inch Fusion هر دو نمایانگر نسل تازه‌ای از صرافی‌های غیرمتمرکز هستند که با بهره‌گیری از مدل‌های مبتنی بر Intent و حراج هلندی، تجربه‌ی معامله را برای کاربران بهبود داده‌اند. انتخاب بین این دو پلتفرم بستگی به نیاز کاربران دارد؛ اگر کاربری به اکوسیستم Uniswap و سادگی آن علاقه‌مند است و می‌خواهد از پشتوانه استخرهای Uniswap بهره ببرد، UniswapX گزینه‌ی طبیعی خواهد بود. از سوی دیگر، کاربری که به دنبال گسترده‌ترین منابع نقدینگی و امکانات بین‌زنجیره‌ای است، ممکن است 1inch Fusion را ترجیح دهد. در هر صورت، رقابت این دو پلتفرم به نفع کاربران DeFi تمام خواهد شد، چرا که آنها را وادار می‌کند خدمات بهتری ارائه دهند و نوآوری بیشتری در فضای صرافی‌های غیرمتمرکز به وجود آورند. با توجه به سرعت پیشرفت این حوزه، باید منتظر ماند و دید در سال‌های آینده چه ویژگی‌های جدیدی به این پروتکل‌ها اضافه می‌شود و چگونه استانداردهای صنعت را بازتعریف می‌کنند.

جمع‌بندی مقاله

UniswapX نماینده‌ی نسل جدید صرافی‌های غیرمتمرکز است که با تمرکز بر مدل DEX مبتنی بر Intent، مکانیزم حراج هلندی و قابلیت Gas-Free Swap، تجربه‌ی معامله در دیفای را یک گام به‌سوی راحتی، امنیت و کارایی بیشتر پیش می‌برد. این پروتکل نه‌تنها مشکلات سنتی DEXها مانند هزینه گس، پیچیدگی یافتن بهترین قیمت و آسیب‌پذیری در برابر حملات MEV را کاهش داده، بلکه با معماری کاملاً متن‌باز و غیرمتمرکز خود، اعتماد بالایی در میان کاربران و توسعه‌دهندگان ایجاد کرده است. در مقایسه با رقیب مستقیم خود یعنی 1inch Fusion، هر دو راهکار مزایای خاص خود را دارند و بسته به نیاز کاربران می‌توانند انتخابی مناسب برای معاملات امن و مقرون‌به‌صرفه باشند. با رشد سریع این دسته از پروتکل‌ها، آینده‌ی دیفای به‌سمت اکوسیستم‌هایی با تمرکز بر تجربه‌ی کاربری، محافظت از ارزش کاربر و بهره‌وری بالاتر در حرکت است.

سوالات متداول